مقاله نقد پلورالیسم جان هیک

فرايند ظهور و بسط نظريه پلوراليستي
جان هيك و تهافت هاي آن

چكيده
پلوراليسم ديني در ذهن جان هيك يكباره پديدار نشده؛ بلكه فرايندي از جمله مبارزه ضدنژادپرستي، گشاد هرويي با پيروان باورهاي ديني ديگر, رستگار و اهل نجات شمردنجريا نهاي عظ يم حيات و تفكر ديني، حق دانستن مدعيات اديان گوناگون، مدلل ساختننظريه پلوراليسم و ارائه معيار ارزيابي باورهاي ديني در انديشه وي سپري شد و نظريه او راتكميل كرد؛ البته در دل هر يك از اين حلق ههاي فرايند مذكور، اتفاقات ديگري افتاده اس ت.هر يك از اين مراحل و اتفاقات درون آ نها گرفتار تهاف تها و تناق ضهايي است كه افزون برمعلل بودن بخشي از مراحل و دليل تراشي بخشي ديگر، به آ نها نيز اشاره شده است.
كليد واژه ها: پلوراليسم ديني، نجات و رستگاري، باورهاي ديني، معيار ارزياب . ي
• اسلامي استاديار پژوهشگاه فرهنگ و انديشة

درآمد سخن
يكي از مسائل نوپديد فلسفه دين و كلام جديد (Religious Pluralism) پلوراليسم دينياست كه در دهه هاي اخير جان هيك آن را مطرح كرد . اصطلاح پلوراليسم از واژه لاتينبه معناي گرايش به كثرت گرفته شده و به عناويني چون اجتماعي، سياسي، Ploralis: فرهنگي، اخلاقي، معرفتي اضافه مي شود (آراسته جو، ۱۳۸۱ : ص ۲۲۶ و خسروپناه، ۱۳۷۹ص ۱۶۴ و ۱۶۵ ). اين اصطلاح در گذشته به معناي اعتقاد به بيش از يك هستي يا اصل،شرك، اعتقاد به خدايان متعدد، اعتقاد به ارباب انواع، وجود مسلك ها و احزاب گوناگوندر يك كشور به كار م ي رفته است (آريانپور، ۱۳۷۵ : ص ۴۰۹۱ ). نگارنده در اين نوشتاردرصدد است تا فرايند نظري ه پردازي جان هيك و تهافت هاي وي را درباره پلوراليسم دينينشان دهد . اين فرايند با مطالعه آثار هيك به دست آمده و به طور كلي به دو بخش مراحلمعللانه و مراحل مدللانه تقسيم مي شود . در بخش نخست با نژادپرستي مبارزه ياگشاده رويي با پيروان باورهاي ديني ديگر را سفارش مي كند, و با اين دو علت اجتماعي و
روان شناختي به يكي از مهم ترين مراحل پلوراليسم ديني يعني پلوراليسم نجات سوقمي يابد و از اين مرحله به بعد وارد بخش دوم مي شود و به ظاهر اركان پلوراليسم ديني رامدلل مي سازد؛ اما با دقّت بيشتر مي توان دليل تراشي را استنباط كرد؛ يعني هيك با توجه بهيك سري عوامل روان شناختي و جامعه شناختي، خواستار نجات آخرتي همة متدينانمي شود؛ آن گاه مي كوشد اين ادعا وكثرت گرايي صدق را مدلل سازد و به مباني كانت وشلاير ماخر پناه مي برد.